Hoe ga je om met het weer in de bergen?

Je kunt pas écht van de bergen genieten, als je je goed voorbereidt op de weersomstandigheden daarboven. Want hoog in de bergen werkt het weer nu eenmaal anders dan we gewend zijn in ons platte landje. Van hoosbuien tot hitte: zo ga je om met het weer in de bergen. 

Was de lucht ’s ochtends nog strak blauw; pak je ’s middags een flinke plensbui. Het weer in de bergen slaat snel om, onder andere doordat er in de bergketens andere luchtstromingen zijn. De omstandigheden maken ook dat weer-apps er nog weleens naast zitten. En dus kun je maar beter weten wat je moet doen als er weer langskomt dat je niet had verwacht. 

• Zoek uit welke weer-app of -website de meest betrouwbare informatie geeft voor het gebied waar jij gaat wandelen. Want ook al zitten weer-apps er weleens naast: het is goed om vanaf dag één in de gaten te houden hoe het weer zich (ongeveer) gedraagt op jouw bestemming. Ook op de dagen dat je niet wandelt. Je doel is om wat feeling te krijgen bij hoe het weer zich gedraagt. Voor het weer in de gehele Alpen check je bijvoorbeeld het beste het ‘Bergwetter’ van de Duitse Alpenvereniging. Op deze website zie je in één oogopslag de weersverwachting voor de hele Alpen, plus tips voor bijpassende bergsportactiviteiten.
• Vraag de lokale bevolking of de beheerders van je berghut naar typische eigenschappen van het weer aldaar. Zij weten als geen ander welke wolken voorafgaan aan welke buien, hoe snel onweer overwaait en in hoeverre ochtendmist middaghitte voorspelt. 
• Start vroeg met je wandeling. ’s Ochtends is het weer in de bergen namelijk stabieler. Onweer ontstaat vaak ’s middags, door stijgende en dalende luchtlagen. Bijkomend voordeel van vroeg wandelen is dat je in de schaduw loopt. Dat is fijn wanneer je langs gletsjers komt, die door de middagzon smelten en zo kunnen zorgen voor steenslag en zwakkere sneeuwbruggen.  
• Gebruik een barometer. Een barometer geeft aan of er weersverandering op komst is (de meter stijgt of daalt dan) en kun je tegelijkertijd als hoogtemeter gebruiken. Veel Garmin-sporthorloges hebben een barometrische hoogtemeter die continu hoogte- en luchtdrukgegevens bijhoudt en je zo laat weten hoe hoog je ongeveer bent en hoe het staat met de omgevingsluchtdruk. Benieuwd hoe dit precies werkt en hoe je dit afleest? Wandel een Bever-winkel in! Onze Buitenexperts geven je graag uitleg.
• Wees zelfredzaam. Zorg voor een veelzijdige uitrusting waarmee je voorbereid bent op alle weersomstandigheden. Wandelschoenen die grip geven én ademen bijvoorbeeld. Maar ook een extra fleece en een regenjas – beter ermee verlegen dan erom verlegen. Vergeet verder je EHBO-kit, zonnebril en zonnebrand niet. Op zoek naar een complete paklijst voor wandelen in de bergen? Hebben we voor je! 
• Kom je té gladde padden, besneeuwde stukken, diepe wateren tegen? Keer gewoon om. Een beetje uitdaging kan geen kwaad, maar ga alleen uitdagingen aan die passen bij jouw skills. Luister naar je onderbuik als je extreme omstandigheden tegenkomt en ga terug naar je hut, tent of hotel. Is het te onveilig om terug te gaan? Schuil! Hieronder lees je hoe je dit veilig doet.

Om oververhitting te voorkomen, kun je ’t beste vroeg op de dag vertrekken. Bijvoorbeeld om 06.00 of 07.00 uur al, zodat je kunt luieren bij een bergmeer wanneer de zon hoog en fel is. Extra vroeg-uit-de-veren-voordeel: het licht is ’s ochtends vroeg supermooi, het is rustiger op de paden én je hebt meer kans om wild tegen te komen. Juist laat op de middag gaan wandelen, kan natuurlijk ook. Check dan wel even hoe laat de zon ondergaat. Veel gebieden mag je – om heel goede redenen – na zonsondergang niet meer in. Neem voor de zekerheid altijd een hoofdlampje mee. 

Toch ’s middags in de bergen? Op steile, beboste noordhellingen vind je schaduw. Hier kan het makkelijk 10 graden kouder zijn dan aan de andere kant van de berg. Ook in smalle kloven met riviertjes en bij watervallen vind je verkoeling. En hoog in de bergen natuurlijk: per honderd meter stijgen, daalt de temperatuur vaak met een graad. De keerzijde is dat dichter bij de zon komt en deze dus feller op je hoofd en huid schijnt. Draag een pet, smeer je in en blijf goed drinken! Zo kies je de juiste, duurzame drinkfles voor jouw buitenavontuur.

Over onweer in de bergen kunnen we hele boeken schrijven. De belangrijkste tip die we je kunnen geven, is: laat je niet door onweer verrassen. Je wilt voorkomen dat je leuke tocht plotseling omslaat in een angstaanjagende tocht met blikseminslagen, regen of zelfs hagel en ijzige wind. Onweer begint vaak in de middag of het begin van de avond, dus wederom: vertrek liever vroeg op de dag. 

Ook tijdens je wandeling kun je onweer nog zien aankomen. De gemiddelde onweersbui begint als een bloemkoolachtige stapelwolk met scherpe omrandingen. Als de omstandigheden ‘gunstig’ zijn, wordt deze steeds groter en de onderkant wordt donkerder. De wolk wordt ook kouder, waardoor er ijsdeeltjes in ontstaan. Dit geeft de bovenkant van de wolk een vezelachtig uiterlijk. Vanaf dit moment kan de stapelwolk bliksem en onweer gaan produceren. 

Krijg je toch onverwacht onweer op je dak, probeer dan kalm te blijven en breng jezelf rustig in veiligheid. Het komt niet vaak voor dat bergsporters worden getroffen door directe blikseminslag. Veel vaker gaat het mis door handelen uit paniek, uitglijden in haast of verdwalen door de bewolking. Ga van de bergtop af (20-30 meter van de top, maar daal niet af van puinhellingen of puincouloirs), ga van open velden af, en blijf weg van bomen, rivieren en bekabelde paden. Ben je aan het klettersteigen, zoek dan een plek waar je stevig kunt staan, koppel je los en kijk of je je kunt zekeren aan bijvoorbeeld een boom. Eenmaal op een veilig plek trek je warme kleding en een regenpak aan en schuil (gehurkt!) onder een bivakzak. De kans is groot dat de onweersbui snel overtrekt. 

Meer over wat je precies moet doen als je als bergsporter in onweer terechtkomt, lees je op de website van de NKBV.

Als vochtige lucht tegen berghellingen stroomt, stijgt deze en ontstaan er wolken en buien. Dit kunnen zware regenbuien worden die lang aanblijven en in een groot gebied ontzettend veel regen achterlaten. Kabbelende beekjes veranderen al gauw in grote, snelstromende rivieren. Op steile rotsen stroomt regenwater snel naar beneden, waar de vallei als een soort trechter dient. Bovendien kunnen er gevaarlijke modderstromen ontstaan die snelheden van wel 80 kilometer per uur kunnen bereiken. De gouden regel is ook hier weer: voorkomen is beter dan genezen. Ga bij voorspelde heftige regen niet de berg op.

Kom je toch in heftige regen terecht, wees dan gehaaid op bovengenoemde, pas op voor gladheid en breng jezelf zo snel mogelijk in veiligheid. Ga weg bij rivieren en steile hellingen, ga zelfs de berg af als het even kan. Of zoek een veilige plek op, kleed je warm en waterdicht met een waterdichte hardshell en regenbroek en wacht tot je weer verder kunt. 

Boven de 3.700 meter valt er meestal hagel of sneeuw in plaats van regen. Bij hagel is het vooral belangrijk om jezelf droog en warm te houden en alert te zijn op steenslag. Kom je in een sneeuwbui terecht, zoek dan ook beschutting en houd jezelf wederom warm en droog. Ga alleen verder (op sneeuwschoenen) als je ziet waar je naartoe gaat – door wind in combinatie met sneeuw kan dit knap lastig zijn. 

Mist maakt het vooral ingewikkeld om zicht te houden op waar je bent en waar je naartoe gaat. Je verdwaalt snel, ook al wijk je maar een beetje af van je route. Vergis je niet: dit kan ook gebeuren als je op kompas, gps-tracker of smartwatch loopt. Bovendien zie je andere alpiene gevaren – gletsjerspleten, klifjes –  niet of minder snel. Is de mist zo dicht dat je niet meer goed kunt zien waar je bent en waar je naartoe gaat? Blijf waar je bent en ga in bivak. Houd jezelf goed warm en droog; mist kan je flink doen afkoelen. Heb je weer zicht, dan vervolg je de route. Kun je niet wachten? Probeer je exacte heenroute terug te lopen. 

Een verse lading sneeuw die over een oude laag heen is komen te liggen. Zwakke, instabiele onderlagen onder het sneeuwdek. En vervolgens één (ervaren) skiër die zo’n ogenschijnlijk mooie helling in beweging brengt. Lawinegevaar zit in een klein hoekje en je kunt je hier niet tegen wapenen. Probeer de risico’s daarom te minimaliseren. 

Net als voor andere weersomstandigheden geldt voor lawines dat vooraf informatie inwinnen het beste is dat je kunt doen. Dé bron voor de officiële Europese lawineberichten is de website van de European Avalanche Warning Services (EAWS). Je klikt op een land of regio op de kaart en ziet dan het lawinebericht voor dit specifieke stuk van Europa. En zo zijn er ook voor buiten Europa betrouwbare websites te vinden.

De lawineberichten van de EAWS zijn allemaal op dezelfde manier opgebouwd. In elk bericht staat allereerst kort de actuele lawine-status omgeschreven. Het risico wordt uitgedrukt in schaal 1 t/m 5, waarbij schaal 5 het hoogste risico weergeeft. Ook lees je over de factoren die bijdragen aan de lawinesituatie, zoals wind en verse sneeuw. Verder lees je een beschrijving van de specifieke gebieden die het meest gevoelig zijn voor lawines. De gevorderde wintersporter kan zich nog verdiepen in een meer gedetailleerde beschrijving van de oorzaken van de situatie. Hoe verder je komt in het bericht, hoe meer details je krijgt.